Kırkayak

Kırkayak, vücut boğumlarının çoğunda iki çift eklemli bacağa sahip olmaları ile karakterize edilen bir eklembacaklı grubudur; Bilimsel olarak bu özellikten türetilen isim olan Diplopoda sınıfı olarak bilinirler. Her çift bacaklı segment birbirine kaynaşmış iki tek segmentin bir sonucudur. Kırkayakların çoğu 20’den fazla parçaya sahip çok uzun silindirik veya düzleştirilmiş gövdelere sahiptir. “Kırkayak” adı Latince “bin fit” anlamına gelse de, bilinen hiçbir türün 1.000 ayağı yoktur; 750 adet ayak rekoru Illacme plenipes’e aittir. Yaklaşık 12.000 adet sınıflandırılmış kırkayak türü vardır.

Kırkayakların çoğu yavaş hareket eden detritivorlardır, çürüyen yaprakları ve diğer ölü bitki maddelerini yerler. Bazıları mantar yer veya bitki öz sularını içerler ve bazı türler yırtıcıdır. Bazıları ev veya bahçe zararlıları haline gelebilse de, kırkayaklar genellikle insanlar için zararsızdır. Kırkayaklar özellikle fidelere ciddi zarar verebilecekleri seralarda istenmeyen bir durum olabilir. Çoğu kırkayak, vücutlarındaki gözeneklerden salgılanan çeşitli kimyasallarla kendilerini korurlar, ayrılabilir kıl kümeleri ile kaplıdır. Birincil savunma mekanizması, sıkı bir halka şeklinde kıvrılarak bacaklarını ve vücuttaki diğer hayati hassas bölgeleri korumaktır. Çoğu türde üreme, sperm paketlerini dişilere aktaran gonopod adı verilen değiştirilmiş erkek bacaklar tarafından gerçekleştirilir .

İlk olarak Silüriyen döneminde ortaya çıkan kırkayaklar, bilinen en eski kara hayvanlarından biridir . Tarih öncesi türlerin bazı üyeleri 2 m’nin üzerindedir ( 6+1 ⁄ 2  ft); günümüzdeki en büyük modern tür maksimum 27 ila 38 cmuzunluğa ulaşır( 10+1 ⁄ 2 ila 15 inç). En uzun yaşayan tür, dev Afrika kırkayaktır.

Bazı moleküler çalışmalar benzerlik gözükmemesine rağmen, çok ayaklı böcek türleri arasında kırkayakların geleneksel olarak küçük pauropodlarla en yakın tür olduğunu ortaya koymuştur. Kırkayaklara uzaktan akraba olan, hızlı hareket eden, zehirli , etobur ve her vücut bölümünde yalnızca bir çift bacağa sahip olan çıyan (sınıf Chilopoda) sıklıkla kırkayak ile karıştırılır.

Kırkayak Etimoloji ve İsimler 

“Kırkayak” terimi popüler ve bilimsel literatürde yaygındır, ancak Kuzey Amerikalı bilim adamları arasında “kırpılmış” terimi de (terminal e olmadan) kullanılır. Diğer yerel isimler arasında “bin bacaklı” veya basitçe “diplopod” bulunur. Kırkayak biyolojisi ve taksonomisi bilimine diplopodoloji denir.

Kırkayakların Sınıflandırması 

Yaklaşık 12.000 kırkayak türü tanımlanmıştır. Yeryüzündeki gerçek tür sayısına ilişkin tahminler 15.000 ile 80.000 arasında değişmektedir. Çok az kırkayak türü yaygın olarak bulunur; karasal hareket ve nemli habitatlara bağlı olarak, çok zayıf dağılma yeteneklerine sahiptirler. Bu faktörler genetik izolasyonu ve hızlı türleşmeyi destekleyerek sınırlı sayılarda birçok soy ortaya çıkmıştır.

Diplopoda’nın yaşayan üyeleri, iki alt sınıfta on altı sıraya bölünmüştür. Bazal alt sınıf Penisillata, tek bir düzen, Polyxenida (kıl kırkayakları) içerir. Diğer tüm kırkayaklar, iki alt sınıftan oluşan Chilognatha alt sınıfına aittir: Kısa gövdeli tesbih böceği türlerini içeren Pentazonia ve türlerin büyük çoğunluğunu içeren Helminthomorpha (solucan benzeri kırkayaklar).

Sınıflandırmanın ana hatları

Kırkayakların üst düzey sınıflandırması, Shear, 2011, ve Shear & Edgecombe, 2010 (nesli tükenmiş gruplar) temel alınarak oluşturulmuştur. Son moleküler çalışmalar, yukarıdaki geleneksel sınıflandırmaları hiçe saymıştır ve özellikle Siphoniulida ve Polyzoniida takımlarının konumu henüz tam olarak kurulmamıştır. Sadece fosillerden bilinen soyu tükenmiş grupların (†) yerleşimi ve konumları kesin değildir ve tam olarak çözülmemiştir.

Kırkayak sınıflandırılmasını buradan görebilirsiniz : https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_millipede_families

Evrim

Kırkayaklar, Silüryen döneme ait olan olan fosillerde ilk bulunan hayvanlar arasındadır. ilk hayvanlar arasındadır. İlk türler muhtemelen yosunları ve ilkel damarlı bitkileri yemiştir. Soyu tükenmiş kıkayakların iki ana grubu vardır; Archipolypoda bilinen en eski kırkayak türüdür ve Arthropleuridea bilinen en büyük kara omurgasızıdır.

Bilinen en eski kara canlısı, Pneumodesmus newmani, 1 cm boyunda ve  428 milyon yıl önce Yukarı Silüriyen’de yaşayan, akciğer solunumu yaptığı düşünülen çok bacaklı türüdür. Daha yakın  Karbonifere (280 milyon yıl önce) döneminde Arthropleura kayıtlardaki bilinen en büyük (2 metre) karada yaşayan çok bacaklıdır. Kırkayaklar ayrıca, bazı Devoniyen fosillerinin ozopor adı verilen koruyucu bez açıklıklarına sahip olması nedeniyle, kimyasal savunma mekanızmasının en eski kanıtlarını sergiler. Kırkayaklar, kırkayaklar ve diğer karasal eklembacaklılar, Devoniyen ve Karbonifer dönemlerinin oksijen açısından zengin ortamlarında modern türlere kıyasla çok büyük boyutlara ulaştılar ve bazıları bir metreden fazla büyüyebildi. Oksijen seviyeleri zamanla düştükçe eklembacaklıların boyları küçüldü.

Diğer Çok Ayaklılar İle Kırkayak ilişkisi

Kırkayak trülerinin ilişkileri hala tartışma konusu olsa da, Diplopoda sınıfı bir bütün olarak monofiletik (ortak bir ata) bir eklembacaklı grubu olarak kabul edilir: Tüm kırkayaklar birbirleriyle diğer eklembacaklılardan daha yakından ilişkilidir.

Kırkayakların Çıyanlardan Farkı

Kırkayaklar ve çıyanlar arasındaki görünüş benzerlikleri halk arasında sıklıkla birbirlerine karıştırılmaktadır. Her iki çok bacaklı grubu, uzun, boğumlu vücutları, birçok bacak, tek bir çift anten ve postantennal organların varlığı gibi benzerlikleri paylaşır. Ancak en yakın ortak ata olarak birçok farklılığa ve farklı evrimsel geçmişlere sahiptir. Farklılıklarını kafa yapılarından anlayabiliriz. Çıyanların kısa, genikulat antenleri vardır. Bir çift kıskaç benzeri sağlam çenesi vardır. Kırkayakların uzun, ipliksi antenleri, bir çift küçük çene kemiği vardır.

Kırkayakların Özellikleri

Kırkayaklar, uzunlukları 2 mm ( 1 ⁄ 16  inç) ile yaklaşık 35 cm (14 inç) arasında değişen çeşitli vücut şekilleri ve boyutlarına sahiptir. Enaz onbir boğuma, en çok yüzün üzerinde boğuma sahip olabilirler. Kırkayakların bazı türleri toksiktir, bunu parlak renkleri ve aposematik renkleriyle belli ederler. Genel olarak siyah ve kahverengidirler. Motyxia türleri, kimyasal savunma olarak  siyanür  üretir ve biyolüminesandır( ışıklı).

Vücut stilleri büyük kırkayak grupları arasında büyük farklılıklar gösterir. Küçük türlerden kıl kırkayakların dış iskeleti yumuşak ve tüylerle kaplıdır. Chilognatha alt sınıfına ait diğer tüm kırkayakların sertleştirilmiş bir dış iskeleti vardır. Chilognathlar sırayla iki alt sınıfa ayrılır: Tesbih kırkayakları gibi nispeten kısa gövdeli grupları içeren Pentazonia ve türlerin büyük çoğunluğunu içeren Helminthomorpha (“solucan benzeri” kırkayaklar) uzun, çok boğumlu vücutlara sahiptir.

Baş

Kırkayak başı genel olarak yukarıda yuvarlatılmış ve aşağıda düzleştirilmiştir ve bir gnathochilarium (“çene dudağı”) adı verilen plaka benzeri bir yapının önünde bir çift büyük çene taşır. Baş, yedi veya sekiz segmentli tek bir çift anten ve uçta bir grup duyusal koni içerir. Birçok düzende ayrıca Tömösváry organları olarak bilinen ve anten tabanının arkasında ve yan tarafında küçük oval halkalar şeklinde şekillendirilmiş bir çift duyu organı bulunur. İşlevleri bilinmemektedir ancak bazı çıyanlarda da bulunurlar ve muhtemelen çevredeki nem veya ışık seviyelerini ölçmek için kullanılırlar.

Kırkayakların gözleri , başın her iki tarafında bir grup veya yama halinde düzenlenmiş birkaç basit düz lensli ocelliden oluşur. Bu yamalar ayrıca oküler alanlar veya osellarya olarak da adlandırılır. Bazı kırkayak türleri kördür, bunlar mağara gibi karanlık alanlarda yaşarlar.

Gövde

Kırkayakların gövdeleri düzleştirilmiş veya silindirik ve çok sayıda oluşan edilebilir metamerik segmentleri barındırır. Gövdeleri kitin plakalardan oluşan dış iskelete sahiptir. İskeletin her iki yanında bacakların bağlandığı nokta vardır. Plakalar tipik olarak serttir, kalsiyum tuzları ile emprenye edilmiştir. Kalıcı olarak açık olan sivri uçlarını kapatamadıkları ve çoğu türde mumlu bir kütikül bulunmadığı için kırkayaklar su kaybına karşı hassastır ve birkaç istisna dışında zamanlarının çoğunu nemli veya nemli ortamlarda geçirmeleri gerekir.

Başın arkasındaki ilk segment bacaksızdır ve collum (Latince’den boyun veya yaka için) olarak bilinir. İkinci, üçüncü ve dördüncü vücut bölümlerinin her biri tek bir çift bacak taşır ve “haplosegmentler” olarak bilinir. Beşinciden arkaya doğru kalan segmentler, iki embriyonik segmentin füzyonu ile oluşturulan çift segmentlerden oluşur. Her diploegment, kırkayaklarda olduğu gibi tek değil, iki çift bacak taşır. Bazı kırkayaklarda son birkaç segment bacaksız olabilir. “Segment” veya “gövde halkası” terimleri sıklıkla birbirinin yerine kullanılır. Son bölüm telson olarak bilinir. Bacaksız bir preanal halka, bir çift anal valf (anüs etrafındaki kapatılabilir plakalar) ve anüsün altında küçük bir skaladan oluşur.

Kırkayaklar, çeşitli düzenlerde şekil, boyut ve doku bakımından geniş ölçüde değişebilen, paranota olarak bilinen gövde duvarının omurga benzeri uzantılara sahiptir; modifikasyonlar lobları, papillaları, sırtları, tepeleri, dikenleri ve çentikleri içerir. Paranota, kırkayakların yarıklara daha güvenli bir şekilde girmesine, bacakları korumasına veya kırkayakların yırtıcıların yutmasını zorlaştırır.

Bacaklar yedi parçadan oluşur ve vücudun alt tarafına bağlanır. Kırkayakların bacakları genellikle birbirine oldukça benzer, ancak erkeklerin bacakları genellikle dişilerden daha uzundur. Bazı türlerin erkeklerinde ilk çift bacaklar küçülmüş veya büyümüş olabilir. En göze çarpan bacak modifikasyonları, aşağıda tartışılan üreme ile ilgilidir. Yaygın isme rağmen, 1.000 bacaklı kırkayak keşfedilmemiştir: yaygın türlerin 34 ila 400 bacağı vardır. 750’ye kadar bacağa sahip  Illacme plenipes dünyadaki diğer tüm yaratıklardan daha fazla bacağa sahiptir.

İç organlar

Kırkayaklar, bacakların tabanına yakın her segmentte ventral olarak yerleştirilmiş iki çift spiracles aracılığıyla nefes alır. Her biri bir iç keseye açılır ve bir soluk borusu sistemine bağlanır. Kalp, kafanın içine uzanan bir aort ile vücudun tümüne yaşam sıvısını ulaştırır. Boşaltım organları, bağırsağın orta kısmının yakınında bulunan iki çift malpighian tübüldür . Sindirim sistemi, yiyecekleri sindirmeye yardımcı olmak için iki çift tükürük bezi içeren basit bir tüptür.

Üreme ve büyüme

Kırkayaklar, çeşitli çiftleşme stilleri ve yapıları gösterir. Bazal düzende Polyxenida (kırkayaklar) çiftleşme dolaylıdır: Erkekler spermatoforları özel bezlerle salgıladıkları ağlara bırakır ve spermatoforlar daha sonra dişiler tarafından alınır. Diğer tüm kırkayak gruplarında erkekler, çiftleşme sırasında spermi dişiye aktarmak için kullanılan gonopod adı verilen bir veya iki çift modifiye bacağa sahiptir. Gonopodların yeri gruplar arasında farklılık gösterir: Pentazonia’nın erkeklerinde vücudun arkasında bulunurlar ve telopodlar olarak bilinirler ve ayrıca dişileri kavramada da işlev görebilirken, Helminthomorpha’da (türlerin büyük çoğunluğu) üzerinde bulunurlar.

Gonopodlar, çok çeşitli şekil ve boyutlarda ve birbirine çok benzeyen yürüyen bacaklardan, bacaklara hiç benzemeyen karmaşık yapılara kadar çeşitlilik gösterir. Bazı türlerde, gonopodlar vücut içine geri çekilmiş halde tutulur; diğerlerinde vücuda paralel olarak öne doğru çıkıntı yaparlar. Gonopod morfolojisi, kırkayaklar arasındaki türlerin belirlenmesinde kullanılır: Bir çok yakın tür aynı tür gonopoda sahiptir. Gonopodlar, yürüyen bacaklardan, ardışık tüy dökümü yoluyla, üreme olgunluğuna kadar kademeli olarak gelişir.

Her iki cinsiyetteki genital açıklıklar ( gonoporlar ) üçüncü vücut segmentinin alt tarafında (ikinci bacak çiftinin yakınında) bulunur.  Erkekler sperm paketlerini gonopodlara bırakan bir veya iki penise sahiptir. Dişilerde, genital gözenekler, küçük kapüşon benzeri kapaklarla kaplanmış ve çiftleşmeden sonra spermi saklamak için kullanılan sifopod veya vulva adı verilen çift küçük keselere sahiptir. Sifopod morfolojisi, türleri tanımlamak için de kullanılabilir. Kırkayak spermi, çok bacaklılar arasında benzersiz bir özellik olan flagelladan yoksundur.

Kırkayaklarda çiftleşme bir kaç tür hariç hepsinde, iki birey birbirine bakacak şekilde gerçekleşir. Çiftleşmeden önce, antenlerle vurma, dişinin sırtı boyunca koşma, yenilebilir salgı salgıları sunma gibi erkek davranışları gelebilir. Çoğu kırkayakta çiftleşme sırasında, erkek yedinci segmentini dişinin üçüncü segmentinin önüne yerleştirir ve gonopodlarını, gonopodlarına sperm yerleştirmek ve “yüklü” gonopodları yerleştirmek için vücudunu bükmeden önce vulvayı çıkarmak için yerleştirebilir.

Dişiler, türlere bağlı olarak, bir seferde on ila üç yüz yumurta bırakır ve bunu yaparken depolanöış spermleri kullanır. Birçok tür, yumurtaları nemli toprak veya organik döküntü üzerine bırakır. Bazıları kuru dışkı ile kaplı yuvalar inşa eder ve yumurtaları ipek kozalar içinde koruyabilir.

Yavrular birkaç hafta sonra yumurtadan çıkar. Genel olarak sadece üç çift bacağa ve ardından dört bacaksız boğuma sahiptir. Büyüdükçe, sürekli olarak tüy dökerler bunu yaparken başka bölümler ve bacaklar eklerler. Bazı türler, özel olarak hazırlanmış toprak veya ipek odalarında tüy döker ve ayrıca yağışlı havalarda bunlara sığınabilirler. Çoğu tür, tüy dökümünden sonra atılan dış iskeleti yer. Bireyler üreme açısından olgunlaştığı yetişkin aşamasına kadar tüy dökebilirler. Bazı türler yetişkinlikten sonra tüy dökmeye devam etse de, genellikle türler ve takımlar arasında değişen son tüy dökümü aşamasına ulaşılır. Kırkayaklar, türlere bağlı olarak bir ile on yıl arasında yaşayabilir.

Ekoloji

Kırkayak Habitat ve Dağılım

Kırkayaklar Antarktika hariç tüm kıtalarda bulunur ve İzlanda, Norveç ve Orta Rusya’daki Kuzey Kutup Dairesi kadar kuzeyde ve uzak güneyde neredeyse tüm karasal yaşam alanlarında bulunur. Genel olarak orman zeminlerinde yaşar, nemli koşulları tercih ederek yaprak çöpü, ölü odun veya toprakta yaşarlar. Ilıman bölgelerde, kırkayaklar nemli yaprak döken ormanlarda en fazla bulunan canlı türüdür, metrekare başına 1000 adetlere kadar çıkabilir. Diğer habitatlar arasında iğne yapraklı ormanlar, mağaralar ve alpin ekosistemleri bulunur. Orthoporus ornatus gibi çölde yaşamak üzere evrimleşmiş türler olan çöl kırkayakları, mumsu bir epikütiküle sahiptir ve havadan su alma yeteneği gibi adaptasyonlar gösterir. Bazı türler tatlı su taşkınlarında hayatta kalabilir ve su altında 11 aya kadar yaşayabilir. Birkaç tür deniz kıyısına yakın yerlerde bulunur ve tuzlu koşullarda hayatta kalabilir.

Toprağı Kazma Yöntemleri

Kırkayakların diplozekleri, oyuk açma alışkanlıklarıyla bağlantılı olarak evrimleşmiştir ve neredeyse tüm kırkayaklar, esas olarak yeraltı yaşam tarzını benimser. Üç ana oyuk açma yöntemi kullanırlar; buldozer, kama ve sıkıcı.

Kırkayakların Beslenmesi

Çoğu kırkayak detritivordur ve çürüyen bitki örtüsü, dışkı veya toprakla karıştırılmış organik maddelerle beslenir. Genellikle habitat ve çevre için önemli bir role sahiptir, kırkayaklar toprağın beslenmesinde ve havalanmasında büyük önem sergiler. Yaprak döküntüsü kırkayak bağırsağında parçalanır ve yaprak parçaları, algler, mantarlar ve bakterilerden oluşan topaklar halinde atılır, bu da mikroorganizmalar tarafından ayrışmayı kolaylaştırır. Solucanların tropikal ormanlarda popülasyonu azdır, kırkayaklar yaprak çöpünün mikrobiyal ayrışmasını kolaylaştırmada önemli bir rol oynar. Bazı kırkayaklar otçuldur, canlı bitkilerle beslenir ve ciddi mahsul zararlıları haline gelebilir. Polyxenida düzenindeki kırkayaklar, algleri ağaç kabuğundan toplar ve Platydesmida  mantarlarla beslenir. Bazı kırkayak türleri omnivordur, küçük canlılarla da beslenebilirler. Bazı türlerin, bitki öz sularını emmelerine izin veren delici ağız kısımları vardır.

Yırtıcı hayvanlar ve parazitlerler İlişkisi

Kırkayaklar, çeşitli sürüngenler , amfibiler , kuşlar , memeliler ve böcekler dahil olmak üzere çok çeşitli hayvanlar tarafından avlanır. Bazı omurgasız canlılar, larvalar da dahil olmak üzere kırkayaklarla beslenmek için özel davranışlara veya yapılara sahiptir. Bunlar; Ateş böcekleri, Probolomyrmex karıncaları, klamideforid salyangozları, Sceliages ve Deltochilum cinslerinin yırtıcı bok böcekleri. Hemiptera alt ailesi, 600’den fazla türü olan Ectrichodiinae , kırkayakları avlama konusunda uzmanlaşmıştır. Kırkayakların parazitleri arasında nematodlar , feomyid sinekler ve acanthocephalans bulunur. Laboulbeniales takımına ait yaklaşık 30 mantar türü Kırkayakların üzerinde gelişebilmektedir ancak bazı türler parazitik olmaktan çok kommensal olabilir.

Kırkayakların savunma mekanizmaları

Kırkayakların hız eksikliği ve ısırma ya da sokmadaki yetersizlikleri nedeniyle, birincil savunma mekanizması şudur; Sıkı bir halka şeklinde kıvrılarak hassas bacaklarını zırhlı bir dış iskeletin içine sokarlar.

Pek çok tür, ikincil bir savunma olarak vücutlarının yanları boyunca ozopor adı verilen mikroskobik delikler (“koku veren” veya “koku bezlerinin” açıklıkları) yoluyla çeşitli kötü kokulu sıvı salgılarlar. Bu salgılarda bulunan tahriş edici ve toksik kimyasallar arasında alkaloidler , benzokinonlar , fenoller , terpenoidler ve hidrojen siyanür bulunur. Bu maddelerin bazıları yakıcıdır. Karıncaların ve diğer yırtıcı böceklerin dış iskeletini, daha büyük yırtıcıların derilerini ve gözlerini yakabilir. Kapuçin maymunları ve lemurlar gibi primatlar kırkayakları sivrisinekleri kovmak için bilinçli olarak kırkayak sıvılarını üzerlerine sürerler. Bu savunma bileşiklerinden bazıları ayrıca antifungal aktivite gösterir.

Tüylü kırkayaklar (Polyxenida takımı) hem zırhlı bir dış iskeletten hem de odiferöz bezlerden yoksundur. Bu türlerde karıncalar gibi haşerelere karşı savunma olarak kıllı tüyler işlev görür. Karıncalar bu türler arasında hareket edemez.

Diğer türler arası etkileşimler

Bazı kırkayaklar, diğer türlerin organizmaları ile karşılıklı ilişkiler kurarlar; bu ilişkilerde, her iki tür de etkileşimden yararlanır veya yalnızca bir türün fayda sağladığı, diğerinin etkilenmediği ortak ilişkiler sergilenebilir. Karıncalar ile etkileşimleri vardır, çoğu karınca kolonisi içinde kırkayak türleride yaşamaktadır.

 Mesostigmata ve Astigmata türü akarlar kırkayaklar üzerinde bulunmuştur. Bu akarların birçoğunun parazitten ziyade foretik olduğuna inanılır, bu da kırkayak konakçıyı bir dağılma aracı olarak kullandıkları anlamına gelir.

Kırkayaklar ve yosunlar arasında 2011 yılında, yeni keşfedilen Psammodesmus bryophorus bireylerinin , kırkayak için kamuflaj ve yosunlar için dağılma sağlayan bir ilişki keşfedildi.

Kırkayakların İnsanlarla etkileşimleri

Kırkayakların, özellikle böceklerle karşılaştırıldığında, insan ekonomik veya sosyal refahı üzerinde genellikle çok az etkisi vardır. Yerel olarak baş belası veya tarımsal zararlı olabilirler. Kırkayaklar ısırmaz ve savunma salgıları insanlar için çoğunlukla zararsızdır (genellikle ciltte sadece küçük renk bozulmasına neden olur) ancak bazı tropik türlerin salgıları ağrı, kaşıntı, lokal eritem, ödem, kabarcıklar, egzama ve bazen deride çatlaklara neden olabilir. Bu salgılara göz maruziyeti genel tahrişe ve konjonktivit ve keratit gibi potansiyel olarak daha ciddi etkilere neden olur. Buna kırkayak yanması denir. İlk yardım , bölgeyi suyla iyice yıkamaktan oluşur; ileri tedavi lokal etkilerin hafifletilmesini amaçlar.

Bazı kırkayaklar ev zararlısı olarak kabul görür. Xenobolus Carnifex Hindistan’da çatıları istila edebilir ve Ommatoiulus moreleti , Avustralya’da periyodik olarak evleri işgal eder. Diğer türleri , ev istilalarına, mahsul hasarlarına neden olan yavru davranışları sergilerler. Bazı kırkayaklar ekinlere önemli ölçüde zarar verebilir: benekli yılan kırkayak ( Blaniulus guttulatus ) şeker pancarının bilinen bir zararlısıdır ve diğer kök bitkiler içi zararlıdır.

Spirobolida, Spirosreptida ve Sphaerotheriida takımlarındaki daha büyük kırkayaklardan bazıları evcil hayvan olarak popülerdir. Yaygın olarak satılan veya tutulan bazı türler arasında Archispirostreptus , Aphistogoniulus , Narceus ve Orthoporus türleri bulunur.

Kırkayakların, dünya çapında yerel kültürler ve geleneksel tıpta kullanıldığı görülür. Bazı kültürler, kırkayak aktivitesini yaklaşan yağmurlarla ilişkilendirir. Zambiya’da ezilmiş kırkayak küspesi yaraları tedavi etmek için kullanılır ve Kamerun’un Bafia halkı kulak ağrısını tedavi etmek için kırkayak suyu kullanır. Bazı Himalaya Bhotiya kabilelerinde, hemoroidleri tedavi etmek için kuru kırkayak dumanı kullanılır. Malezya’daki yerli insanlar, zehirli uçlu oklarda kırkayak salgıları kullanırlar. Spirobolus bungii salgılarının insan kanser hücrelerinin bölünmesini engellediği gözlemlenmiştir.

Kırkayaklar ayrıca bilimsel araştırmalara ilham vermiş ve rol oynamıştır. 1963 yılında, kırkayak hareketi üzerine yapılan bir çalışmadan esinlendiği söylenen 36 ayaklı bir yürüyen araç tasarlandı. Deneysel robotlar aynı ilhama sahiptir, özellikle dönüşler ve virajlar içeren dar alanlarda ağır yüklerin taşınması gerektiğinde kırkayaklar örnek alınmıştır. Biyolojide, bazı yazarlar kırkayakları eklembacaklıların fizyolojisi, vücut bölümlerinin sayısını ve şeklini kontrol eden gelişimsel süreçler için model organizmalar olarak savunmuşlardır .

Kaynakça

Wikipedia contributors. (2021, November 19). Millipede. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 09:23, December 5, 2021, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Millipede&oldid=1056028096