Halk Sağlığı Alanında Kullanılan Pestisitler (Biyosidal Ürünler) ve Benzer Maddeler
Pest terimi kısaca PEST (Haşere, böcek) adı verilen canlıların öldürmek, kontrol altına almak için kullanılan maddelere verilen ortak isimdir. Halk sağlığında kullanılan haşere böcek ilaçları da Pestisit İlaçları kapsamındadır.
Pestisit (Biyosidal Ürün) Genel Tanım:
İnsan ve hayvan vücudu ile bitki ve cansız cisimlerin üzerinde yada çevresinde bulunan veya yaşayan; besin maddelerinin üretimi, hazırlanması, depolanması ve tüketimi sırasında onların besin değerlerini azaltan veya hasara uğratan zararlıları (böcek, haşere, kemirgen, yabani ot, toprak kurtları, mantar vb.) öldürmek için kullanılan maddelerdir. Biyosidal ürünler ile ilgili daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Haşere ilaçlama ve kontrol (Pest Control)’ün tarihi gelişimi
Haşere (böcek) zararlı kontrolü tarım ürünlerinin üretimi kadar eskidir, çünkü tarım ürünlerini zararlılardan korumak her dönem önemliydi. Mısır’da M.Ö. 3000 yıl kadar önce kediler, kemirgenler gibi tahıl depolarının zararlılarını kontrol etmek için kullanılıyordu. Gelincikler, MS 500 yılında fare, sıçan kontrolünde kullanılmak üzere evcilleştirilmiştir.
Geleneksel tarımsal yaklaşım olarak anız yakmak, ilk kullanılan zararlı (haşere, böcek) kontrol yöntemiydi, çünkü yakarak mevcut zararlıları yok etmek oldukça kolay bir yöntemdir. Mahsul rotasyonu, refakatçi ekimi (birbirine ekim veya karışık kırpma olarak da bilinir) ve haşereye dayanıklı tarım ürünlerinin seçilmesi gibi teknikler uzun bir geçmişe sahiptir.
Salyangozla beslenen kırmızı dokumacı karıncalar, yüzyıllar boyunca Çin, Güneydoğu Asya ve Afrika’da zararlıları kontrol etmek için kullanılmıştır.
Kimyasal Pestisitlerin (haşere İlacı) Kullanımı:
Kimyasal pestisitler, intektisitler ilk olarak Sümerliler tarafından kullanılmıştır. M.Ö. 2500 yıllarında böcek ilacı olarak sülfür bileşikleri kullanmışlardır. Modern haşere kontrolü, Colorado patates böceğinin Amerika Birleşik Devletleri’ne yayılmasıyla dikkat çekti. Çok fazla tartışmadan sonra, böceği kontrol etmek için arsenik bileşikleri kullanıldı ve insanlara zararı tahmin edilen kadar fazla olmadı. Böylece, Amerika kıtasında insektisitlerin yaygın olarak kabul edilmesinin yolunu açtı. 18. ve 19. yüzyıllarda tarımın sanayileşmesi, mekanizasyonu ve böcek öldürücü piretrum ve derrisin’in piyasaya sürülmesi ile kimyasal haşere kontrolü yaygınlaştı. 20. yüzyılda DDT ve herbisitler gibi birçok sentetik insektisitin keşfi bu gelişmeyi artırmıştır.
1970’li yıllarda organik klorlu pestisit kullanımının giderek kısıtlanması ve yasaklanması üzerine, haşerelere karşı seçkin insektisidal etkinlik gösteren, buna karşın hedef dışı gelişmiş canlılara yönelik zehirlilikten nispeten arındırılmış ve çevre sorunlarına yol açmayan pestisit çeşitlerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar sonucunda karbamat grubu bileşikler, piretroitler ve sübstitüe amin türevleri geliştirilmiştir. Özellikle slentetik piretroit grubunun halk sağlığı alanında kullanılmaları, gerek zehirliliklerinin uygunluğu, gerekse birikici yönlerinin zayıflığı bakımlarından büyük faydalar sağlamıştır.
İsviçre’li kimyacı Paul Mualler 1939 yılında DDT’nin (Dichlorodiphenyltrichloroethane) pestisit özelliğinin belirlemesi bu alanda çığır açmıştır. Ucuz ve etkili bir bileşik olan DDT’nin (diklorodifeniltrikloroetan) 1939 yılında piyasaya sürülmesi ile biyolojik kontrol etkili bir şekilde sonlandı. 1960’lı yıllarda, kimyasallara karşı direnç ve çevreye zarar verme sorunları ortaya çıkmaya başladı ve biyolojik kontrol tekrar ön plana çıkmaya başladı.
Biyolojik Zararlı Kontrolünün Tarihi
Biyolojik kontrol ilk olarak Çin’de MS 300 yıllarında, kırmızı dokumacı karınca (Oecophylla smaragdina) kolonilerinin, böcekleri ve tırtılları kontrol etmek için narenciye tarlalarına yerleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Ayrıca Çin’de ördekler, çeltik tarlalarında zararlıları yok etmek için kullanılmıştır.
1762’de çekirgeleri kontrol etmek için Mauritius’a bir hint sığırcığı (Mynah, Çiğdeci) getirildi. Karıncalar, Burma’daki narenciye ağaçlarındaki tırtılların kontrol edilmesine yardımcı olmak için bambu ağaçlarına yerleştirildi.
Halk sağlığında kullanılan haşere böcek ilaçları ve zirai mücadelede kullanılan pestisitler günümüzde en çok kullanılan haşere kontrol yöntemidir. Çeşitli sakıncalarından söz edilmesi ve kullanımlarının kısıtlanması önündeki yoğun eğilimlere rağmen, pestisitler sayesinde vektör zararlılarının kontrolü sağlanmış, dolayısıyla birçok bakteriyel, viral ve paraziter kökenli salgın hastalıkla mücadelede büyük ilerlemeler kaydetmiştir.
Kimyasal haşere kontrolü günümüzde hâlâ baskın olan haşere kontrol yöntemidir, ancak geleneksel ve biyolojik haşere kontrolüne olan ilgi 20. yüzyılın sonuna artmıştır. Mevcut durumda Dünya’nın her yerinde biyolojik zararlı (haşere) kontrolü denenmeye başlanmıştır.
Genel olarak pestisitlerin kullanım yerleri 2 ye ayrılır
Tarımsal amaçlı (Zirai Mücadele) kullanılan ilaçlar
Halk sağlığında kullanılan haşere böcek ilaçları
Pestisitlerin genel kullanım yerleri şu şekilde sıralanabilir.
* Tarımsal üretim
* Toplum hijyeni
* Bahçecilik
* Ev ve bahçelerin zararlılardan korunması
* Balık yetiştiriciliği
* Ormancılık
* Parklar, bahçeler ve oyun alanlarının zararlılardan korunması
* Tütsüleme ve ahşap koruma
* Endüstriyel zararlı kontrolü
* Depo, ambar vb. bölgelerin zararlılardan korunması
* Duvar kağıdı yapıştırıcılığı, boyalar vb. inşaat sektörü
* Denizlerin zararlılardan korunması
* Gıdaların saklanması
* Veteriner hekimliği ve hayvancılık
* Beşeri ilaç olarak vb.