Fare

Fare, kemiriciler (Rodentia) takımından bir sıçangil cinsidir. Belirli bir taksonomik gruba karşılık gelmeyen “fare” adı, bilimsel adlandırmada özellikle Mus cinsi için kullanılır. Bununla birlikte Muridae familyasının Rattus cinsini oluşturan ve halk arasında lağım faresi ya da keme olarak da bilinen kemiricilere sıçan denilir. Cricetidae familyasının Microtus cinsini oluşturan ve tarla faresi olarak da bilinen kemiriciler ise fare türü değildir.

Kediler , vahşi köpekler , tilkiler , yırtıcı kuşlar , yılanlar ve hatta bazı eklembacaklıların fareleri yoğun bir şekilde avladıkları bilinmektedir. Buna rağmen, fare popülasyonları bol kalır. Hemen hemen her ortama olağanüstü uyarlanabilirliği nedeniyle , fare bugün Dünya’da yaşayan en başarılı memeli cinslerinden biridir.

Belirli bağlamlarda, fareler haşere olarak kabul edilebilir. Fareler, yapısal hasara neden olurlar ve hastalık yayarlar. Mahsul hasarının ana kaynağıdır. Fareler hastalığı dışkılarıyla yayarlar ve genellikle parazit taşıyıcılarıdır. Kuzey Amerika’da, fare dışkısıyla temas eden solunum tozu, hantavirüs ile bağlantılıdır ve bu da hantavirüs pulmoner sendromuna (HPS) yol açabilir .

Vahşi doğada, farelerin karmaşık yuvalar inşa ettiği bilinmektedir. Bu yuvaların uzun girişleri vardır ve kaçış tünelleri ile donatılmıştır. Farelerde karmaşık yuvalar genetik bir özelliktir.

Farelerin Özellikleri

Çok hızlı kaçabilen ve çok hızlı üreyen hayvanlardır, yeryüzünün bütün karalarına dağılmışlardır.

Yanaklarından omuzlarına kadar inen küçük astarlı iki dış çene keseleri vardır. Fareler bu keselerde yiyecek taşırlar, temizlemek gerektiğinde de içini dışına çıkararak çevirip temizlerler. Avurdu keseli fare yuva yaparken toprağı güçlü ön pençeleriyle kazar. Kıvrık kesici dişlerini sert toprak ve taşları yerinden oynatmak için kullanır. Kesici dişleri sürekli olarak büyüdüğü için aşınan yüzeyler hemen yenilenir.

Tahıl, kök, meyve, ot, böcek gibi çok çeşitli yiyeceklerle beslenirler.

Ayrıca, farelerin genetik yapısı ile insan genetik yapısına ileri düzeydeki benzerliği ve üreme hızları dolayısıyla, kobay olarak yaygınca kullanılırlar.

Farelerin Çeşitli Türleri

En yaygın fareler, sıradan sıçanlarla aynı kolda yer alan murinlerdir . Gerbiller ve diğer yakın akrabalarla birlikte müridlerdir.

Dasyuromorphia Ailesi

• keseli fareler , Dasyuridae’nin daha küçük türleri

Rodentia siparişi

• alt takım Castorimorpha
  • aile Heteromyidae
    • Kanguru faresi , Microdipodops cinsi
    • Cep faresi , kabile Perognathinae
    • Dikenli cep faresi , Heteromys cinsi
• alttakım Anomaluromorpha
  • aile Anomaluridae
    • uçan fare
• alttakım Myomorpha
  • aile Cricetidae
    • Fırça fare , Peromyscus boylii
    • Florida faresi
    • Altın fare
    • Amerikan hasat faresi , Reithrodontomys cinsi
  • Muridae ailesi
    • tipik fareler, Muş cinsi
    • Tarla fareleri, Apodemus cinsi
      • Ahşap fare , Apodemus sylvaticus
      • Sarı boyunlu fare , Apodemus flavicollis
    • Büyük Mindoro orman faresi
    • Koca kulaklı zıplayan fare
    • Luzon dağ orman faresi
    • Forrest’in faresi
    • çakıl höyük fare
    • Bolam’ın faresi
    • Avrasya hasat faresi , Micromys cinsi

Farelerin Fizyoloji ve Biyolojisi

Fare hayvanlar âleminin birer üyesi olup kemirgenler içinde incelenen memeli bir hayvandır. Fareler diğer haşerelerden farklı bir yapıya sahiptirler. Yapıları türlerine bağlı olarak değişmektedir fakat vücut biyolojileri aynıdır. Fare iskelet sistemine sahiptir. Bu bakımdan vücut yapısı gelişmiş bir haldedir.

Farelerin bedeninde toplamda 4 ayağı vardır ve ayaklarının ucunda parmakları vardır ve her parmağının uç kısmında tırnakları bulunur bu sayede çok yüksek yerlere tırmanırlar ve çok hızlı koşarlar. Bazı fare türlerinde ön ayaklar kısa halde arka ayaklar ise çok uzun olmaktadır. Tıpkı kanguru faresinde olduğu gibi ön ayaklar çok kısa arka ayaklar ise çok uzundur. Farenin başının önünde bulunan 2 adet göz ve 2 adet dış kulak yapıları vardır. Kulaklar bazı farelerde çok büyük bazılarında ise çok küçüktür. Fareler’de burun başın ön kısmındadır ve çok güçlü koku alma hissine sahiptirler. Fareler birçok hayvanı kokusundan tanır ve yiyeceklerin kokusunu da çok uzaktan algılarlar. Farelerde ağız ile burun arasında bıyıklar vardır.

Farenin bedeninin bitiminde uzunca kuyrukları bulunur bazı türlerinde bu kuyruk bedenin 2 katı kadar olabilmektedir. Fare kuyruğunu genellikle tutunma aracı olarak kullanır. Farelerin baş kısmında ağız yapıları bulunur ve ağzının içinde sıralı halde dişleri vardır. Farenin dişlerinin özelliği çok sert cisimleri dahi kemirebilirler.

Bazen mermer gibi sert cisimleri dahi kemirirler. Bu kemirilme aşamasında farenin dişleri körelir fakat farenin dişlerinin özelliği dişlerin kendisini yenilenmesidir.

Farenin Besinleri

Fareler Dünyanın her yerinde yaşayan ve hepçil hayvanlardır. Fareler beslenmek için yaşadığı yere göre farklı maddeleri seçerler. Bazı fareler tarlalarda ve ekinler arasında yaşarlar ve bitkilerle beslenirler.

Farelerin peynire karşı özel bir ilgileri bulunmaz. Başka bir yiecek kaynağı bulunmadığı zamanlarda peynire yönelirler.

Farelerin Zararları

Tarlalara, ambarlara ve evlere dadanarak insanın besin kaynaklarına ortak olurlar. İnsan eliyle yapılmış korunaklı yapılarda yaşamayı yeğleyen birçok tür, depolanmış yiyecekleri tüketen, her çeşit gereci kemiren, hatta hantavirüs,tifüs, veba gibi salgın hastalıkları taşıyabilen önemli zararlılardır.

Doğada yaşayan ve kalabalık sürüler halinde bulunduklarında zaman zaman tarım ürünlerine büyük zararlar verebilir.

Farelerin tükürük salgısı da narkoz etkili olup insan ve hayvanları pasif durumda yakaladıkları zaman, özellikle geceleri bu canlıların kulak, burun, dudak ve parmaklarını kemirerek yerler. Tükürüğünün özelliğinden dolayı canlılar bunu fark etmezler.

Fareler çeşidine ve türüne göre farklı sayıda çoğalırlar. Bazı fare türleri yılda 4 bazıları ise 6 defa yavrularlar. Fareler diğer haşerelerden farklı olarak üremede canlı yavru doğururlar. Yani fareler herhangi bir yere yumurta bırakmazlar. Evinizde fare olup olmadığını anlamak için temizlik yaptığınızda eğer evde fare pisliği var ise mutlaka evinizde fare var demektir. Fare pisliği pirinç tanesi büyüklüğünde ve siyah renktedir.

Fareler yaşadığı yere göre farklı isimler alırlar. Tarlada yaşayan fareler tarla faresi, lağımda yaşayanlar lağım faresi veya evlerde yaşayan küçük farelere ev faresi denir.

Farelerin Yararları

Farelerin genetik yapısı tıpkı insanlara benzer bu bakımdan insanlara çok faydası vardır. Gelişen ilaç sanayisi ve tıp fareleri insan yerine kobay olarak kullanmaktadır. Bu da bilim açısından çok önemli bir güzelliktir.

Lağım fareleri şehirlerin gider (Logar) sistemlerini açmakta oldukça faydalıdır. Lağım fareleri bütün şehrin kanalizasyon hatlarını tıkanmaktan kurtarır.

Fareler gıda seçimi pek yapmazlar, aç kaldıklarında her türlü gıdayı yiyebilirler. Fareler besin olarak böcekleri, ölü hayvan leşlerini ve atık olan her şeyi yerler. Bu nedenle bir çok bölgede leşlerden kaynaklanan hastalıkların yayılmasını engellemekte faydalıdırlar.

Fareler bir çok yabani hayvanın besinidir, bundan dolayı doğal dengeyi korumada fareler oldukça önemli bir yere sahiptir.

Labaratuvar Fareleri

Fareler, öncelikle memeli olmaları ve ayrıca insanlarla yüksek derecede homoloji paylaşmaları nedeniyle Biyoloji ve psikoloji alanlarındaki laboratuvar araştırmalarında yaygın olarak kullanılan deney hayvanlarıdır . Sıçanlardan daha yaygın olarak kullanılan en yaygın memeli model organizmadır . Fare genomu dizilenmiştir ve neredeyse tüm fare genleri insan homologlarına sahiptir. Farenin yaklaşık 2,7 milyar baz çifti ve 20 çift kromozomu vardır. Bu nedenle fareler insan hastalıkların teşhisi ve tedavisinde büyük rol oynarlar. Hayvan hakları aktivistleri kobay farelere itiraz etsede yinede kobay olarak yaygın kullanımları vardır. Laboratuvarlarda genetiği değiştirilmiş bir kaç geni devre dışı bırakılmış deney fareleri vardır.

Farelerin yaygın olarak seçilmesinin nedenleri, küçük ve ucuz olmaları, çok çeşitli yiyeceklerle besleniyor olmaları, bakımı kolay olmaları ve hızla çoğalabilmeleridir. Nispeten kısa bir sürede birkaç nesil fare gözlemlenebilir. Fareler, doğuştan yetiştirildiklerinde ve yeterli insan teması sağlandığında genellikle çok uysaldır.

Farelerin Nörolojide Kullanılmaları

Max Planck Nörobiyoloji Enstitüsü’ndeki araştırmacılar, farelerin bir dizi yüz ifadesine sahip olduğunu doğruladılar. Zevk, iğrenme, mide bulantısı, acı ve korku gibi tanıdık insan duygularını tespit etmek için kameraları kullandılar.

Evcil Hayvan Olarak Fareler

Birçok insan fareleri evcil hayvan olarak satın alır. Oynak, sevecen olabilirler ve insanlara alışabilirler. Evcil fareler gibi, evcil fareler de kuşlar, yılanlar, kertenkeleler, kediler ve köpekler dahil (ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere) birçok doğal yırtıcıya sahip oldukları için denetimsiz olarak dışarıda bırakılmamalıdır. Erkek fareler dişilerden daha güçlü bir kokuya sahiptir. Bununla birlikte, fareler kendilerini sürekli temizlerler ve evcil hayvan olarak asla banyoya ihtiyaç duymazlar. İyi bakılan fareler ideal evcil hayvanlar olabilir. Bazı yaygın fare bakım ürünleri şunlardır:

• Kafes – Genellikle bir hamster veya gerbil kafesi , ancak artık çeşitli özel fare kafesleri mevcuttur. Çoğunun güvenli bir kapısı olmalıdır.
• Gıda – Özel peletlenmiş ve tohum bazlı gıdalar mevcuttur. Fareler genellikle çoğu kemirgen yiyeceği yiyebilir (sıçan, fare, hamster, gerbil vb. için)
• Yuva (Yatak) – Genellikle kavak gibi sert odun hamurundan, bazen parçalanmış, mürekkepsiz kağıttan veya geri dönüştürülmüş odun hamurundan yapılır. Mısır kabuğundan yapılan yuva ve yataklar farelerde mantar oluşumu yapabilir, bu yüzden tercih edilmemelidir.

Farelerin Gıda Olarak İnsanlar Tarafından Kullanılması

Fareler, birçok küçük etoburun beslenmesinde temel bir gıda kaynağıdır. İnsanlar tarih öncesi çağlardan beri fare yemiştir. Viktorya dönemi Britanya’sında, kızarmış fareler çocuklara hâlâ yatak ıslatma için bir halk ilacı olarak veriliyordu. Jared Diamond kremalı farelerin 12. yy’da halka besin takviyesi olarak İngiltere’de verildiğini yazmıştır. Fareler doğu ülkeleri olan Zambiya ve Kuzey Malavi‘de mevsimsel protein kaynağı olarak tüketilmektedir. Fareler Asya ülkeleri olan Vietnam, Çin ve çevre ülkelerce bir besin maddesi olarak popülerdir ama bir çok ülkede besin olarak kabul görmez.

Eski Mısır’da fareler ilaç olarak bazı tedavilerde kullanılıyordu. Eski Mısır’da bebekler hastalandığında, bebeğin annesi tarafından tedavi olarak fare yenilirdi. Annenin fareyi yemesinin hasta olan bebeğin iyileşmesine yardımcı olacağına inanılıyordu.

Çeşitli ülkelerde fareler; yılan , kertenkele , kurbağa , tarantula ve yırtıcı kuşlar gibi evcil hayvanlar için yiyecek olarak kullanılmaktadır ve birçok evcil hayvan mağazası bu amaç için fare bulundurmaktadır.

Kaynakça:

Wikipedia katılımcıları (2021). Fare. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi 10.19, Ekim 28, 2021 url://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fare&oldid=26065812.

Wikipedia contributors. (2021, October 19). Mouse. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 12:46, October 28, 2021, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mouse&oldid=1050767451